علائم بیماری هاری چیست؟ + از علت تا درمان

هاری بیماری است که از طریق ویروس RABV به آن مبتلا می‌شوید. این بیماری علائمی مانند تشنج، توهم و فلج ایجاد می‌کند. اگر پس از قرار گرفتن در معرض این بیماری سریع واکسینه شوید، قابل پیشگیری است. اما به محض شروع علائم، هاری می‌تواند کشنده باشد.

در این نوشته از مجله سلامت کیوان بررسی می‌کنیم که هاری چیست، به چه علتی و چگونه منتقل می‌شود، چه علائمی دارد، چطور تشخیص داده یا درمان می‌شود. با ما همراه باشید.

هاری چیست؟

ویروس هاری (RABV) از طریق تماس مستقیم (مثلا از طریق پوست یا غشای مخاطی چشم، بینی یا دهان) با بزاق یا بافت مغز باعث منتقل شدن آلودگی به سیستم عصبی حیوان می‌شود. هاری کشنده است اما قابل پیشگیری است؛ اگر انسان و یا حیوان خانگی توسط حیوان هار گاز گرفته یا خراشیده شوند ممکن است به بیماری هاری مبتلا شوند.

اگر به هاری مبتلا شویم چه اتفاقی می‌افتد؟

ویروس هاری زمانی وارد بدن شما می‌شود که بزاق حیوان آلوده به زخم باز (معمولاً در اثر گاز گرفتن) وارد شود. این ویروس خیلی آهسته در طول اعصاب به سمت سیستم عصبی مرکزی شما (مغز و نخاع) حرکت می‌کند. هنگامی که به مغز شما می‌رسد، آسیب باعث علائم عصبی می شود. از آنجا به بعد، هاری به کما و مرگ می‌انجامد.

چه کسانی به هاری مبتلا می‌شوند؟

هاری بیشتر در مناطق روستایی آسیا و آفریقا شایع است، اگرچه در تمام قاره‌ها به جز قطب جنوب وجود دارد. هاری معمولا در حیوانات وحشی یافت می‌شود اما سگ‌ها نیز در بسیاری از کشورها ناقل هاری هستند، همچنین کودکان بیشتر از بزرگسالان در معرض ابتلا به هاری قرار دارند.

هاری چگونه بر بدن شما تأثیر می‌گذارد؟

هاری با گذشت زمان از یک زخم عفونی به مغز شما منتقل می‌شود. مراحل مختلفی وجود دارد که اکثر افراد از آن عبور می‌کنند: مرحله نهفتگی، مرحله پیشروی، مرحله حاد عصبی و کما.

مراحل بیماری هاری :

دوره نهفتگی یا کمون

ویروس هاری می‌تواند قبل از اینکه وارد سیستم عصبی شما شود روزها تا هفته‌ها در بدن شما بماند. در این مدت هیچ علامتی ندارید. اگر در اوایل دوره کمون تحت درمان قرار بگیرید، به هاری مبتلا نخواهید شد.

مرحله پرودرومال یا پیشروی

RABV  از طریق سلول‌های عصبی شما به سمت مغز و نخاع شما حرکت می‌کند و باعث آسیب عصبی می‌شود. مرحله پرودرومال زمانی شروع می‌شود که ویروس هاری وارد سیستم عصبی شما شود. سیستم ایمنی بدن شما تلاش می‌کند تا با علائمی شبیه آنفولانزا مقابله کند. آسیب عصبی ممکن است باعث گزگز، درد یا بی حسی در جایی که گاز گرفته شده‌اید شود. این اتفاق از دو تا ده روز طول می‌کشد. زمانی که هاری به این مرحله رسید هیچ درمان موثری وجود ندارد.

مرحله حاد عصبی

در این مرحله، ویروس هاری شروع به آسیب رساندن به مغز و نخاع می‌کند. حدود دو سوم مردم هاری خشمگین با علائمی مثل پرخاشگری، تشنج و هذیان دارند. برخی دیگر مبتلا به هاری فلجی هستند که ضعف و فلج از محل زخم گزش به بقیه بدن آنها پیش می‌رود. هاری خشمگین می‌تواند چند روز تا یک هفته طول بکشد. هاری فلجی می تواند تا یک ماه ادامه یابد.

مرحله کما

بسیاری از افراد در مراحل پایانی عفونت هاری وارد کما می‌شوند. هاری در نهایت منجر به مرگ می‌شود.

علائم هاری چیست؟

معمولاً تا چند هفته پس از ورود هاری به بدن، هیچ علامتی ندارید. هنگامی که هاری وارد سیستم عصبی مرکزی شما می شود (فاز پرودرومال)، علائمی شبیه آنفولانزا را تجربه می‌کنید. در مراحل پایانی، شما علائم عصبی (مغزی) دارید.

علائم پیشرونده هاری

• تب.
• خستگی.
• سوزش زخم، خارش، گزگز، درد یا بی‌حسی.
• سرفه.
• گلو درد.
• درد عضلانی.
• تهوع و استفراغ.
• اسهال

علائم عصبی حاد هاری

علائم عصبی هاری یا از هاری خشمگین است و یا از هاری فلج. علائم هاری خشمگین ممکن است با وقفه‌هایی بیایند و بروند.

علائم هاری خشمگین

• عصبیت و پرخاشگری
• بی قراری.
• تشنج
• توهمات​
• انقباض عضلانی (فاسیکولاسیون)
• تب
• ضربان قلب (تاکی کاردی)
• تنفس سریع (هیپرونتیلاسیون)
• ترشح بیش از حد بزاق
• اندازه متفاوت دو مردمک چشم‌ (آنیسوکوریا)
• فلج صورت
• ترس از آب/نوشیدن (هیدروفوبیا)
• ترس از دمیده شدن هوا در صورت شما (آئروفوبیا)
• هذیان

علائم هاری فلجی

• تب
• سردرد
• سفتی گردن
• ضعف، به ویژه ضعفی که از قسمت گاز گرفته شده بدن شروع می‌شود و به سایر قسمت‌های بدن پیشرفت می‌کند.
• گزگز، سوزن سوزن شدن یا سایر احساسات عجیب و غریب.
• فلج
• کما.

علائم هاری در انسان چند روز طول میکشد؟

به طور مشخص، علایم اولیه در طی 4 روز تمام می شود ولی تا 10 روز مجدداً ممکن است برگشت پیدا کند. قبل از اینکه علایم مشخص بیماری ظاهر شود. ورم عضلانی (ورم قسمتی از عضله صدمه دیده به دنبال واکنش هامر که بعد از چند ثانیه ناپدید می شود)، در مرحله ی اولیه بیماری بروز می کند و در طی بیماری باقی می ماند.

علت هاری چیست؟

ویروس RABV باعث ایجاد هاری در انسان و حیوان می‌شود. این ویروس از طریق اعصاب در بدن شما حرکت می‌کند و باعث آسیب عصبی می‌گردد. عفونت از سیستم ایمنی شما پنهان می‌شود تا زمانی که به مغز شما برسد، جایی که باعث آسیب مغزی شده و در نهایت منجر به مرگ می‌شود.

هاری چگونه منتقل می‌شود؟

هاری توسط حیوانات خونگرم (پستانداران) حمل می‌شود و در بزاق آنها جمع می‌شود. شما معمولاً از طریق نیش حیوان آلوده به هاری مبتلا می‌شوید.

هاری بیشتر در خفاش‌ها، گندراسوها، راکون‌ها و روباه‌ها دیده می‌شود، اما سایر حیوانات – از جمله سگ یا گربه خانگی شما – می‌توانند آلوده شوند. اگر خراش پوست شما با بزاق حیوان آلوده در تماس باشد، ممکن است به هاری مبتلا شوید. در موارد خیلی نادر، پیش آمده که فردی با دریافت اعضای اهدایی بدن به هاری مبتلا شود.

هاری چگونه تشخیص داده می‌شود؟

بر خلاف بسیاری از بیماری‌ها، برای تشخیص هاری نباید منتظر علائم باشید. اگر یک حیوان وحشی یا حیوان خانگی که ممکن است مبتلا به هاری باشد شما را گاز گرفته یا چنگ زده، فوراً به پزشک مراجعه کنید. آنها زخم شما را معاینه می‌کنند و سؤالاتی می‌پرسند تا مشخص کنند که آیا نیاز به درمان دارید یا خیر. همچنین ممکن است برای علائم هاری آزمایش تجویز کنند.

چه آزمایشاتی برای تشخیص هاری انجام می‌شود؟

آزمایش هاری ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• آزمایش بزاق. یک لوله حاوی بزاق شما برای جستجوی علائم هاری به آزمایشگاه فرستاده می‌شود.
• بیوپسی پوست. پزشک شما نمونه کوچکی از پوست را از پشت گردن شما برمی‌دارد. نمونه پوست شما برای بررسی علائم هاری به آزمایشگاه فرستاده می‌شود.
• آزمایش مایع مغزی نخاعی (پنکسیون کمری). پزشک شما از یک سوزن برای برداشتن مایع مغزی نخاعی (CSF) از ناحیه کمر استفاده می‌کند. نمونه CSF شما برای جستجوی علائم هاری به آزمایشگاه فرستاده می‌شود.
• آزمایشات خون. پزشک با سوزن از بازوی شما خون می‌گیرد. خون شما برای جستجوی علائم هاری به آزمایشگاه فرستاده می‌شود.
• ام آر آی. شما در دستگاهی دراز خواهید کشید که از مغز شما عکس می‌گیرد. پزشک از این تصاویر برای کمک به تعیین علت و علائم بیماری استفاده خواهد کرد.

درمان هاری چگونه ممکن است؟

هیچ درمان تایید شده‌ای برای هاری پس از مشاهده علائم وجود ندارد. اگر در معرض هاری قرار گرفته‌اید ( توسط حیوان آلوده گزیده شده‌اید یا در تماس با آن بوده‌اید)، در اسرع وقت به یک پزشک مراجعه کنید.

زخم را به آرامی اما به طور کامل با آب و صابون تمیز کنید. از پزشک خود راهنمایی‌های بیشتری در مورد نحوه تمیز کردن زخم بخواهید.

پزشک شما یک سری واکسن برای جلوگیری از ایجاد ویروس هاری به شما می‌دهد. همچنین اگر قبلاً واکسینه نشده‌اید، مستقیماً به شما یک درمان آنتی بادی برای زخم ارائه می‌دهند.

در صورت تماس با حیوان مشکوک به هاری از چه داروهایی استفاده می‌شود؟

اگر توسط یک حیوان وحشی گاز گرفته یا خراشیده شده‌اید، اقداماتی وجود دارد که می‌توانید برای جلوگیری از هاری انجام دهید.

اگر در معرض هاری قرار گرفته باشید، داروها از انتقال عفونت به مغز جلوگیری می‌کنند. این داروها اغلب با هم ترکیب می‌شوند:

• واکسن هاری. پزشک به شما چهار واکسن در مدت 14 روز تزریق می‌کند. اگر قبلاً، قبل از قرار گرفتن در معرض هاری، واکسینه شده باشید، فقط به دو واکسن نیاز دارید. این واکسن به بدن شما می‌آموزد که ویروس هاری را قبل از ورود به مغز از بین ببرد.
• گلوبولین ایمنی هاری انسانی  (HRIG). پزشک تزریقاتی در اطراف زخم انجام می‌دهد. HRIG به شما آنتی‌بادی‌هایی (مولکول‌هایی که با عفونت مبارزه می‌کنند) می‌دهد که ویروس را در نزدیکی زخم تا زمانی که بدن شما کنترل کند، از بین می‌برد. اگر قبل از قرار گرفتن در معرض هاری واکسینه شده باشید، نباید HRIG دریافت کنید.

عوارض جانبی درمان هاری

ممکن است در اثر تزریق واکسن هاری عوارض جانبی خفیف داشته باشید اگر دچار عوارض جانبی واکسن شدید به پزشک خود مراجعه کنید از جمله:

• درد، خارش یا تورم در محل تزریق واکسن.
• حالت تهوع.
• سردرد.
• درد عضلانی.
• سرگیجه.

اگر حیوانی به ما حمله کند چه کنم؟

اگر حیوانی شما را گاز گرفته یا چنگ زده باید موارد زیر را انجام دهید:

1. بلافاصله زخم را با آب و صابون بشویید. از محلول پوویدون ید 10 درصد استفاده کنید .
2. در اسرع وقت با یک پزشک تماس بگیرید. به پزشک بگویید چه اتفاقی افتاده است و اطلاعاتی که در مورد حیوان می‌دانید به او بدهید. (حیوان وحشی بود یا حیوان خانگی؟ چه نوع حیوانی بود؟ چه رفتاری انجام داد؟)
3. از پزشک بپرسید که چگونه باید زخم را تمیز کنید و آیا به واکسن هاری نیاز دارید یا خیر.

چرا هاری درمانی ندارد؟

هنگامی که هاری به مغز شما منتقل شود، هیچ درمانی وجود ندارد زیرا توسط سد خونی-مغزی شما محافظت می‌شود.

سد خونی-مغزی شما لایه‌ای بین مغز و رگ‌های خونی سر شما است. وظیفه آن محافظت از مغز شما با جلوگیری از ورود سموم و سایر مواد خطرناک از خون شما به مغز است. در واقع مثل یک صافی خوب عمل می‌کند.

اما هاری این مانع را حتی بیشتر می‌بندد، بنابراین داروهایی که ممکن است آن را از بین ببرند نمی‌توانند از آن عبور کنند. محققان مطمئن نیستند که دقیقا چگونه این اتفاق می‌افتد.

چگونه می‌توانیم از هاری پیشگیری کنیم؟

هاری قابل پیشگیری است. ایمن نگه داشتن حیوانات خانگی و دوری از حیوانات وحشی به جلوگیری از قرار گرفتن در معرض هاری کمک می‌کند. اگر در معرض این بیماری قرار گرفتید، می‌توانید قبل از شروع علائم، واکسنی برای پیشگیری از هاری دریافت کنید.

• مطمئن شوید که واکسیناسیون حیوانات خانگی شما به روز است. این واکسیناسیون شامل سگ، گربه و راسوی اهلی می‌شود.
• اجازه ندهید حیوانات خانگی شما بدون نظارت آزادانه پرسه بزنند.
• حیات وحش را به حال خود رها کنید. به حیوانات آسیب دیده دست نزنید و سعی نکنید خودتان حیوانات را شکار کنید.
• اگر خفاشی را در اتاقی پیدا کردید که شخصی در آن خوابیده است، امکانش زیاد است که او را گاز گرفته باشد. نیش خفاش‌ها کوچک است و به سرعت محو می‌شود، بنابراین ممکن است متوجه آن نشوید. پس فوراً با یک پزشک تماس بگیرید.
• اگر توسط یک حیوان وحشی گاز گرفته یا خراشیده شده‌اید یا به روش دیگری در معرض هاری قرار گرفته‌اید، در اسرع وقت با یک پزشک تماس بگیرید.
• اگر زیاد در معرض خطر ابتلا به هاری هستید، توصیه می شود که به طور منظم واکسینه شوید. ⁽¹⁾

چه کسانی بیشتر در خطر ابتلا به هاری قرار دارند؟

گروه‌های زیر بیشتر در معرض ابتلا به هاری قرار دارند:

• کسانی که با حیات وحش یا حیوانات اهلی سر و کار دارند (شامل دامپزشکان، تکنسین‌های دامپزشکی، زیست شناسان حیات وحش، مسئولان کنترل حیوانات و غیره).
• کسانی که اغلب در اطراف خفاش‌ها یا در غارها هستند.
• افرادی که در آزمایشگاه برای کنترل ویروس هاری کارمی‌کنند.
• کسانی که به مناطقی که هاری در سگ ها شایع است، سفر می‌کنند.

آیا می‌شود از هاری جان سالم به در برد؟

اگر در عرض چند روز پس از قرار گرفتن در معرض هاری، قبل از بروز علائم، تحت درمان قرار بگیرید، می‌توانید از مواجهه با هاری جان سالم به در ببرید. هنگامی که به هاری مبتلا شدید – یعنی علائم ویروسی را که بر مغز شما تأثیر می‌گذارد مشاهده کردید – هیچ درمان موثری در دسترس نیست. بدون واکسیناسیون اولیه و درمان آنتی بادی، هاری اغلب کشنده است.

کلام آخر

در این نوشته درباره بیماری هاری صحبت کردیم و به سوالت رایج در مورد این بیماری پاسخ دادیم. هاری یک بیماری جدی است که تقریبا همیشه کشنده است. خوشبختانه اگر فورا درمان شوید کاملا قابل پیشگیری است. اگر توسط حیوانی گاز گرفته شده‌اید یا فکر می‌کنید در معرض هاری قرار گرفته‌اید، فوراً با پزشک تماس بگیرید.